ویژگی‌های شرکت‌های دانش‌بنیان
بیایید نگاهی به تعاریف رسمی ویژگی‌های شرکت‌های دانش‌بنیان بیاندازیم. بر اساس آیین‌نامه اجرایی قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان که در سال ۱۳۹۶ به تصویب هیئت وزیران رسیده است، شرکت دانش‌بنیان عبارت است از «شرکت یا مؤسسه خصوصی یا تعاونی که به منظور هم‌افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش محور، تحقق اهداف علمی و اقتصادی و تجاری‌سازی نتایج تحقیق و توسعه در حوزه فناوری‌های برتر و با ارزش افزوده فراوان و بر اساس معیارهای مورد نظر این آئین‌نامه، به تأیید کارگروه می‌رسد.»
اگرچه تعریف مذکور از شرکت‌های دانش‌بنیان، رسمی و مورد استناد معاونت علمی و فناوری است اما از بدو پیدایش این اصطلاح تعاریف متعدد و متنوعی از آن ایجاد شده که علت را می‌توان در نگاه متخصصین و کارشناسان از زوایای گوناگون به این مسئله و همچنین ماهیت چند وجهی آن دانست. متخصصین علم مدیریت شرکت‌های دانش بنیان را از وجوه مدیریتی آن و اساتید حقوق، آن را از ابعاد حقوقی آن بررسی و تعریف کرده‌اند. در این قسمت سعی شده تا نگاهی اجمالی به مهم‌ترین این تعاریف داشته باشیم:
تعاریف مدیریتی ارائه شده در رابطه با شرکت های دانش بنیان به قرار ذیل هستند:
- شرکت دانش‌بنیان عبارت است از شرکتی که علاوه بر این که خود، دانش را می‌شناسد، آن را به خوبی به کار می‌گیرد و از طریق آن نوآوری ایجاد می‌کند.
- ویریچ، شرکت‌های دانش‌بنیان را شبکه انعطاف‌پذیر از تخصص‌هایی می‌داند که عنصر بسیار مهم آن دانش است. در حقیقت رویکرد دانش بنیان سعی دارد تا با تجزیه و تحلیل دریابد چگونه شرکت‌های دانش‌بنیان، دانش را ایجاد، تحصیل، اعمال و حمایت می‌کنند و چگونه آن را منتقل می‌کنند، به گونه‌ای که مزایای رقابتی آن حفظ شود.
تعاریف حقوقی ارائه شده در خصوص شرکت‌های دانش‌بنیان به شرح زیر هستند:
- به موجب ماده ۱ قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات مصوب ۱۳۹۱، «شرکت دانش‌بنیان شرکتی خصوصی یا تعاونی است که به منظور هم‌افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش‌محور، تحقق اهداف علمی و اقتصادی (شامل گسترش و کاربرد اختراع و نوآوری) و تجاری‌سازی نتایج تحقیق و توسعه (شامل طراحی و تولید کالا و خدمات) در حوزه فناوری‌های برتر و با ارزش افزوده فراوان به ویژه در تولید نرم‌افزارهای مربوطه تشکیل می‌شود.»
- مطابق ماده ۱ شیوه‌نامه ایجاد شرکت‌های دانش‌بنیان در دانشگاه علوم پزشکی تهران مصوب ۱۳۹۱ شرکت یا مؤسسه دانش‌بنیان، شرکت یا مؤسسه خصوصی یا تعاونی است که با ایجاد یک کسب و کار دانش‌محور به منظور تبدیل پایدار دانش به ثروت، تشکیل شده و فعالیت‌های اقتصادی آنها مبتنی و همراه با فعالیت‌های تحقیق و توسعه در زمینه‌های فناوری‌های نو و پیشرفته است و به توسعه اقتصاد دانش‌محور در جامعه کمک می‌کنند.
از جمله تعاریف اقتصادی شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بر اساس تعریف مستند از مراکز مهم علمی مانندOECD، شرکت دانش‌بنیان عبارت است از شرکتی که در آن دسته‌ای از افراد متخصص و تحصیلکرده به عنوان سهامدار، در مؤسسات علمی، پژوهشی و تحقیقاتی توانسته‌اند علاوه بر فراگیری علوم نظری، روش‌های تبدیل علوم فراگرفته شده به فعالیت‌های درآمدزا و تولیدکننده ارزش را نیز فراگیرند.
- با توجه به تعریف اخیر (تعریف اقتصادی از شرکت‌های دانش‌بنیان)، سهامداران عمده‌ی این شرکت‌ها، متخصصان و مبتکرینی هستند که دانش جدید را به وجود آورده و در واقع،آورده خود را به صورت غیر نقدی یعنی اموال معنوی مانند حق اختراع، نرم افزارها، طرح‌های صنعتی، دانش فنی و … در اختیار شرکت قرار می‌دهند.
ویژگی‌های شرکت‌های دانش‌بنیان
خلق و ورود ایده‌های جدید
رشد پایه‌های دانش و فناوری به عنوان سرمایه اصلی در شرکت‌های دانش‌بنیان به میزان خلق ایده‌های جدید در داخل کشور و آزادی ورود این ایده‌ها از خارج بستگی دارد. به منظور خلق ایده‌های جدید در داخل کشور بایستی محیط مناسب برای انجام فعالیت‌های تحقیقاتی و پژوهشی و تحقیق و توسعه فراهم شود؛ به علاوه باید شرایط قانونی لازم برای حمایت از ایده‌های نو و شناسایی حق مالکیت معنوی مدنظر قرار گیرد.
نوآوری و خلق ایده‌های جدید در شرکت‌های دانش‌بنیان عبارت است از ابداع روش‌های جدید به منظور تولید محصولات تجاری فناورانه، بهبود در تولیدات موجود و کاربرد دانش و فناوری‌های نوین در بازارهای جدید و موجود که عرضه‌کننده محصولات دانش‌بنیان هستند. این امر گویای آن است که شرکت‌های دانش‌بنیان به منظور دستیابی سریع به نوآوری، باید در جهت ایجاد تعامل بین شرکت ها، محققان و مخترعین به عنوان سهامداران شرکت‌های دانش تلاش کنند تا به یافته‌ها و محصولات تجاری جدیدی دست یابند.
پایداری در مقابل تحولات جهانی
مهم‌ترین ویژگی شرکت دانش‌بنیان را می‌توان پایداری آن در مقابل تحولات جهانی مانند جهانی شدن، بحث WTO و برداشتن مرزها دانست. ویژگی‌های شرکت دانش‌بنیان باعث می شود عمر شرکت طولانی شود، و شرکت نگران پایداری خویش در دنیای سیستمی نباشد. چون شالوده اصلی یک شرکت دانش بنیان، فناوری و دانش نوین است و خصیصه اصلی دانش و فناوری جدید، مقاومت آن در مقابل تغییرپذیری است.
شاخص‌های اندازه‌گیری شرکت‌های دانش‌بنیان
در کشورهای مختلف به منظور اندازه‌گیری میزان توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان، نماگرهای متعددی از جمله محیط اقتصادی و تجاری، فناوری اطلاعات و ارتباطات، توسعه منابع انسانی و نظام نوآوری وجود دارد که در مباحث زیر، این موارد و در نهایت وضعیت شرکت‌های دانش‌بنیان در ایران و سایر کشورها بررسی می‌گردند.
محیط اقتصادی و تجاری
یکی از الزامات اساسی مربوط به شرکت‌های دانش‌بنیان، وجود محیطی مناسب برای انجام فعالیت‌های تجاری و اقتصادی است که سبب تشویق و رشد سرمایه‌گذاری و گسترش زمینه رقابت می‌شود. در اندازه‌گیری میزان حرکت به سوی توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان، شاخص‌هایی چون سهم صادرات خدمات این شرکت‌ها، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و صادرات محصولات تجاری فناورانه، ملاک عمل قرار می‌گیرند. با توجه به شاخص‌های مربوط به محیط تجاری و اقتصادی باید گفت که فاصله ایران با دیگر کشورهای در حال توسعه در زمینه ایجاد محیط مناسب تجاری و اقتصادی بسیار زیاد بوده که این امر ایران را در مسیر توسعه شرکت‌های دانش بنیان، با موانع مواجه می‌کند.
تحصيل كرده, دانش محور, شاخص‌های اندازه‌گیری شرکت‌های دانش‌بنیان, شركت هاي دانش بنيان, مؤسسات علمی، پژوهشی و تحقیقاتی, معاونت علمی و فنآوری ریاست‌جمهوري, وجود محیط اقتصادی و تجاری